راهنمای واردات از چین به ایران در سال ۲۰۲۵

ارسال شده توسط admin مهر ۲۶, ۱۴۰۴

فهرست مطالب

۱. مقدمه: چین، شریک استراتژیک و کانون تجارت خارجی ایران

چین به دلیل برخورداری از مزیت تولید عظیم با قیمت‌های رقابتی و تنوع بی‌نظیر محصولات، از دیرباز جایگاه خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران تثبیت کرده است.1 این کشور، که خود را به عنوان بزرگترین قطب اقتصادی و تولیدکننده عمده کالاهای خاص و ارزان در سطح جهان مطرح کرده، تأمین‌کننده اصلی نیازهای بازار داخلی ایران محسوب می‌شود.1 این روابط نه تنها ریشه در مزایای اقتصادی دارد، بلکه تحت تأثیر روابط سیاسی مناسب بین دو کشور نیز تقویت شده است.1 به علت اهمیت این شریک تجاری، در یادداشت راهنمای واردات از چین به ایران به آن به تفصیل به جزییات و قوانین و روش‌های این موضوع پرداخته‌ایم.

در سال‌های اخیر، وابستگی ایران به بازار چین به طور فزاینده‌ای افزایش یافته است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۳، چین سهمی حدود ۲۵ درصد از کل نیازهای وارداتی کشور را پوشش داد و بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران باقی ماند.2 این جایگاه استراتژیک، چین را به دروازه اصلی ورود کالاهای حیاتی، از مواد اولیه صنعتی و تجهیزات الکترونیکی گرفته تا محصولات مصرفی روزمره، تبدیل کرده است.3

با این حال، تجارت با این ابرقدرت اقتصادی، به ویژه برای بازرگانان ایرانی، مسیری است که با چالش‌های جدی ناشی از نوسانات نرخ ارز داخلی، تحریم‌های بین‌المللی و قوانین سختگیرانه گمرکی در رابطه با واردات کالاهای مشابه داخلی همراه است.3 بنابراین، آگاهی از این چالش‌ها و مراحل عملیاتی ضروری، لازمه موفقیت در این حوزه تجاری است .

۲. نقشه تجارت ایران و چین در سال‌های اخیر (تحلیل آماری و تراز تجاری)

راهنمای واردات از چین به ایران

تحلیل آمارهای رسمی تجارت خارجی ایران نشان می‌دهد که چین نه تنها بزرگترین منبع واردات است، بلکه میزان مبادلات تجاری با این کشور روندی صعودی داشته، هرچند که تراز تجاری همواره به نفع طرف چینی باقی مانده است.

۲.۱. تحلیل تراز تجاری و سهم چین از واردات کشور

یکی از مهم‌ترین مسائل ساختاری در روابط تجاری ایران و چین، تراز تجاری منفی مستمر است.3 این بدان معناست که ارزش حجم واردات ایران از چین به مراتب از صادرات ایران به این کشور بیشتر است. بر اساس آمار گمرک چین، در سال ۲۰۲۲ میزان کل مبادلات تجاری بین دو کشور بالغ بر ۱۵.۷۹ میلیارد دلار شد که نسبت به سال ۲۰۲۱ حدود ۱.۰۳ میلیارد دلار افزایش را نشان می‌دهد.4 در این سال، میزان واردات ایران از چین ۹.۴۴ میلیارد دلار ثبت شد، در حالی که صادرات ایران به چین ۶.۳۵ میلیارد دلار بود. این شکاف بزرگ موجب شد تا تراز تجاری بیش از ۳ میلیارد دلار به نفع طرف چینی رقم بخورد.4

این عدم توازن، پیامدهای گسترده‌ای بر اقتصاد داخلی ایران دارد. تداوم تراز تجاری منفی باعث می‌شود ایران در موقعیت ضعیف‌تری در مذاکرات تجاری قرار گیرد و بخش عمده‌ای از منابع ارزی کشور صرف خرید کالاهای چینی شود.3 به عنوان مثال، در شرایطی که چین نفت ایران را با تخفیف‌های قابل توجهی خریداری می‌کند، کالاهای وارداتی از این کشور اغلب با قیمت‌های نسبتاً بالا و کیفیتی نه‌چندان مطلوب وارد بازار ایران می‌شوند، که این خود فشار مضاعفی بر صنایع و مصرف‌کنندگان داخلی وارد می‌سازد.3

۲.۲. نوسان ارزش و وزن واردات (بررسی آمار گمرک ۱۴۰۳)

بررسی آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۳ نشان‌دهنده تغییراتی در الگوی واردات کشور است که بخش عمده آن متأثر از تجارت با شرکای اصلی از جمله چین است. در چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۲، کل واردات ایران به وزن ۱۱,۹۰۷ هزار تن و ارزش ۱۹,۶۴۹ میلیون دلار ثبت شده بود.5 در دوره مشابه سال ۱۴۰۳، وزن واردات به ۱۲,۵۹۲ هزار تن و ارزش آن به ۱۹,۹۴۹ میلیون دلار افزایش یافت.5

مقایسه این آمارها بیانگر رشد ۵.۷۵ درصدی در وزن واردات و تنها ۱.۵۳ درصدی در ارزش واردات کل کشور است.5 این نرخ رشد نامتوازن در وزن و ارزش واردات، مستلزم یک تحلیل دقیق است. رشد چشمگیر در وزن واردات نسبت به رشد ناچیز در ارزش آن، نشان می‌دهد که ترکیب کالاهای وارداتی به سمت اقلام با ارزش واحد کمتر و وزن بالاتر متمایل شده است. این روند می‌تواند چندین دلیل داشته باشد:

نخست، افزایش واردات مواد اولیه فله یا حجیم (مانند مواد معدنی، شیمیایی یا محصولات پتروشیمی با قیمت نسبتاً پایین) برای تغذیه خطوط تولید داخلی؛ و دوم، فشار اقتصادی و تورمی داخلی که بازرگانان را وادار به تأمین کالاهای مصرفی ارزان‌تر و با کیفیت پایین‌تر (که غالباً وزن بیشتری دارند) از بازارهای چینی می‌کند.3 این تمایل به واردات کالاهای با ارزش پایین‌تر، بر نگرانی‌های موجود در خصوص کیفیت برخی محصولات وارداتی از چین صحه می‌گذارد.

۲.۳. لیست عمده کالاهای وارداتی از چین (بر اساس ارزش و تقاضا)

کالاهای وارداتی از چین طیف وسیعی از محصولات را شامل می‌شوند که به دو دسته عمده کالاهای مصرفی سودآور و تجهیزات صنعتی تقسیم می‌شوند. در حوزه کالاهای سودآور مصرفی، وسایل آرایشی و لوازم آشپزخانه جایگاه ویژه‌ای دارند.1 وسایل آرایشی نظیر برس، آینه و موچین، به دلیل قیمت تمام شده پایین در چین و حاشیه سود بالا در بازار داخلی، یکی از پرسودترین اقلام وارداتی محسوب می‌شوند.1 لوازم آشپزخانه نیز به دلیل نیاز مستمر خانواده‌ها، همواره تقاضای بالایی در بازار ایران دارند.1

در حوزه اقلام صنعتی و زیرساختی، آمار سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که اصلی‌ترین واردات از چین شامل ماشین‌آلات، رآکتورهای هسته‌ای و بویلرها به ارزش ۲.۶۱ میلیارد دلار و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی به ارزش ۲.۰۵ میلیارد دلار بوده است.5 این ارقام تأکید می‌کنند که چین صرفاً تأمین‌کننده کالاهای مصرفی نبوده، بلکه نقش حیاتی در تأمین قطعات یدکی، تجهیزات زیرساختی، و مواد اولیه مورد نیاز صنایع ایران ایفا می‌کند.6 سایر اقلام عمده وارداتی شامل مواد شیمیایی آلی (۷۶۱.۴۶ میلیون دلار)، محصولات دارویی (۶۶۳.۰۶ میلیون دلار)، وسایل نقلیه غیر از راه‌آهن و تراموا (۶۵۹.۶۰ میلیون دلار) و آهن و فولاد (۵۹۳.۸۸ میلیون دلار) هستند.5

۳. راهنمای عملی سورسینگ و اعتبارسنجی تأمین‌کنندگان چینی (ریسک‌زدایی از خرید)

موفقیت در واردات از چین نه تنها به انتخاب کالای مناسب، بلکه به اعتبارسنجی دقیق تأمین‌کننده (Vetting) وابسته است تا از ریسک‌های کیفی، حقوقی و مالی جلوگیری شود.

۳.۱. یافتن منابع معتبر و اهمیت تحقیق بازار

اولین مرحله در فرآیند واردات، انتخاب محصولات و انجام تحقیقات بازار دقیق در ایران است تا میزان تقاضا و نیازهای مخاطبان به درستی تعیین شود.7 پس از انتخاب محصول، نوبت به یافتن منابع، تولیدکنندگان یا عرضه‌کنندگان عمده در چین می‌رسد.7 روش‌های متعددی برای سورسینگ (منبع‌یابی) وجود دارد: استفاده از پلتفرم‌های عمده‌فروشی آنلاین مانند علی‌بابا، که یک روش آسان بوده و دارای سیستم رتبه‌بندی و گواهینامه‌های تأمین‌کنندگان است 8؛ جستجوی مستقیم در گوگل؛ و حضور در نمایشگاه‌های تجاری که امکان گفت‌وگوی مستقیم با تأمین‌کنندگان را فراهم می‌کند، اگرچه این روش وقت‌گیر و پرهزینه است.8

۳.۲. روش‌های حرفه‌ای اعتبارسنجی و کاهش ریسک کلاهبرداری

اعتبارسنجی فرآیندی تخصصی است که به شرکت‌ها کمک می‌کند از قانونی و معتبر بودن شرکای تجاری خود اطمینان حاصل کنند.9 اولین قدم، بررسی مجوزهای مرتبط با فعالیت‌های تجاری و بین‌المللی شرکت چینی و درخواست ارسال این اسناد برای ارزیابی اعتبار است.10 همچنین، بررسی وب‌سایت، سابقه عملکرد در پلتفرم‌های تجاری مربوطه، و سابقه ارتباطات شرکت با ایران و سایر کشورها، مؤلفه‌های اولیه برای ایجاد اعتماد هستند.11

مؤثرترین روش برای کاهش ریسک، مشاهده حضوری کارخانه یا دفتر شرکت چینی است.11 این کار نه تنها امکان چانه‌زنی بهتر بر سر قیمت را فراهم می‌کند، بلکه به واردکننده اجازه می‌دهد تا سابقه کاری و نحوه عملکرد شرکت را از نزدیک مشاهده کند.11 همچنین، توصیه می‌شود بازرگانان برای اطمینان بیشتر، به پایگاه دادگاهی چین مراجعه کرده و با وارد کردن نام شرکت (به زبان چینی)، از عدم وجود شکایت‌نامه یا سوابق حقوقی منفی علیه آن شرکت اطمینان حاصل کنند.11

۳.۳. تضمین کیفیت با گواهی بازرسی و نمونه‌گیری

قبل از نهایی کردن قرارداد خرید و پرداخت وجه، هماهنگی برای دریافت نمونه فیزیکی کالاها امری ضروری است تا اطمینان حاصل شود که کیفیت کالا مطابق با خواسته‌های بازرگان است.11 این مرحله اگرچه ممکن است هزینه‌های اولیه را افزایش دهد، اما ابهامات کلیدی در مورد مدت زمان ارسال، کیفیت ساخت و تعهد شرکت به مشخصات فنی را از بین می‌برد.11

علاوه بر نمونه‌گیری، استفاده از «گواهی بازرسی» یک راهکار حرفه‌ای برای تضمین کیفیت است. با صدور این گواهی در کشور مبدأ، یک شرکت بازرسی معتبر به نمایندگی از واردکننده به محل تولید رفته و متریال کالا و کیفیت آن را تأیید می‌کند.11 این امر اطمینان حاصل می‌کند که کالا قبل از حمل و نقل دریایی، مطابق با استانداردهای درخواستی بوده و از بروز مشکلات قانونی و مالی ناشی از کیفیت پایین در هنگام ترخیص گمرکی جلوگیری می‌نماید.

۴. فرآیند ترخیص کالا در گمرکات ایران (از EPL تا خروج کالا)

ترخیص کالا از گمرکات ایران، حتی پس از حمل موفق از چین، نیازمند آگاهی کامل از مقررات و رویه‌های قانونی است. این فرآیند با استفاده از سامانه‌های الکترونیکی مدرن و با مجموعه‌ای از مراحل استاندارد انجام می‌پذیرد.

۴.۱. مراحل ده گانه ترخیص کالا و نقش سامانه جامع امور گمرکی (EPL)

فرآیند ترخیص کالا از گمرک ایران یک زنجیره ده مرحله‌ای است که با رسیدن محموله به اماکن گمرکی آغاز می‌شود.13 ابتدا کالا وارد انبارهای گمرکی شده و قبض انبار صادر می‌شود.13 پس از آن، واردکننده یا نماینده قانونی او باید اقدام به جمع‌آوری و آماده‌سازی اسناد لازم کند.13

مرحله حیاتی بعدی، اظهار کالا از طریق «سامانه جامع امور گمرکی» (EPL) است.14 در این مرحله، تمامی اطلاعات مربوط به کالا، ارزش و تعرفه‌ها به صورت الکترونیکی ثبت می‌شوند. دقت در تکمیل اظهارنامه، به ویژه در محاسبه حقوق ورودی، برای جلوگیری از ضرر و زیان مالی بسیار مهم است.14 پس از تأیید اولیه اظهارنامه، دایره فنی گمرک یک شماره ثبت (کوتاژ) اختصاص می‌دهد و اظهارنامه وارد مرحله تعیین مسیر می‌شود.13 در نهایت، پس از کنترل و ارزیابی کالا، دریافت مجوزهای قانونی لازم (بهداشت، استاندارد، و غیره)، کارشناسی تعرفه و ارزش، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی و صدور پروانه ترخیص نهایی، مجوز خروج کالا صادر می‌شود.13

۴.۲. مدارک و اسناد ضروری برای اظهارنامه گمرکی (ویژه واردات از چین)

برای ترخیص موفقیت‌آمیز کالاهای وارداتی از چین، ارائه مجموعه کاملی از مدارک به گمرک ایران الزامی است. تکمیل ناقص یا نادرست هر یک از این اسناد می‌تواند منجر به تأخیرهای طولانی و حتی جریمه شود.13 مدارک اصلی که باید در سامانه EPL ارائه شوند عبارتند از:

اظهارنامه واردات قطعی، کپی کارت بازرگانی معتبر، قبض انبار، بارنامه، ترخیصیه (سند تحویل کالا توسط شرکت حمل‌ونقل)، گواهی مبدأ (Certificate of Origin) که کشور سازنده را تأیید می‌کند، فاکتور یا سیاهه خرید، پروفرما (پیش‌فاکتور)، مجوز ثبت سفارش، اعلامیه تأمین ارز، لیست عدل‌بندی، بیمه‌نامه و در صورت استفاده از حق‌العمل‌کار، وکالت‌نامه رسمی.13 علاوه بر این اسناد تجاری، بسته به نوع کالا (مانند مواد غذایی، دارویی یا تجهیزات حساس)، اخذ مجوزهای قانونی لازم از مراجع ذی‌ربط مانند وزارت بهداشت، سازمان ملی استاندارد، یا سازمان انرژی اتمی، ضروری است.13

۴.۳. دسته‌بندی مسیرهای گمرکی (سبز، زرد، قرمز)

پس از ثبت اظهارنامه و دریافت کوتاژ، سامانه گمرکی اظهارنامه را به یکی از سه مسیر اصلی هدایت می‌کند که سرعت و دقت فرآیند بازرسی را مشخص می‌سازد.13

  1. مسیر سبز: این مسیر سریع‌ترین مسیر است و کالا بدون نیاز به بازرسی فیزیکی ویژه یا احراز اسناد اضافی، به سرعت به مرحله بارگیری و خروج هدایت می‌شود.13
  2. مسیر زرد: در این مسیر، بررسی اسناد و مدارک با دقت بیشتری انجام می‌گیرد و بازرسی فیزیکی کالا ممکن است به صورت جزئی و نمونه‌وار صورت پذیرد.13
  3. مسیر قرمز: این مسیر مستلزم بازرسی فیزیکی دقیق و کامل کالا توسط ارزیاب گمرک است. کالا باید به طور کامل باز شده و با اسناد مطابقت داده شود. این مرحله اغلب شامل ارزیابی مجدد ارزش و تعرفه کالا است و زمان‌برترین فرآیند محسوب می‌شود.13

تعیین مسیر گمرکی یک مکانیزم ریسک‌سنجی است که بر اساس عوامل متعددی از جمله نوع کالا، ارزش اظهار شده، کشور مبدأ و سابقه واردکننده انجام می‌شود. در این خصوص، سابقه تجارت واردکننده و سوابق اعتباری تأمین‌کننده چینی نیز به صورت ضمنی در ریسک‌سنجی گمرک ایران مؤثر است. یک واردکننده با سابقه شفاف، کالای استاندارد و اسناد کامل غالباً به مسیر سبز هدایت می‌شود. در مقابل، واردات کالاهای مصرفی ارزان قیمت، حساس، یا کالاهایی که سابقه مشکلات کیفی دارند، به مسیرهای زرد یا قرمز (بازرسی دقیق) هدایت می‌شوند تا نظارت دقیقی بر واردات انبوه از چین و کنترل ریسک‌های کیفیتی و امنیتی اعمال شود.3

۵. لجستیک، حمل و نقل و اینکوترمزهای کلیدی در مسیر چین به ایران

حمل و نقل دریایی، به دلیل صرفه‌جویی در هزینه و کارایی بالا برای حجم‌های بزرگ، ستون فقرات واردات از چین به ایران محسوب می‌شود.17 درک صحیح مراحل لجستیکی و اصطلاحات کلیدی اینکوترمز برای مدیریت ریسک در این مسیر طولانی حیاتی است.

۵.۱. بنادر اصلی چین و ایران و مدت زمان حمل دریایی

راهنمای واردات از چین به ایران

محموله‌های وارداتی ایران عمدتاً از بنادر استراتژیک و کلیدی چین ارسال می‌شوند. از مهم‌ترین بنادر مبدأ می‌توان به شانگهای (بزرگترین بندر تجاری چین با ظرفیت بالا)، شنزن، نینگبو و گوانگجو (بزرگترین بندر جنوبی چین) اشاره کرد.17 بندر ایوو نیز برای حمل کالاهای مصرفی کوچک به بازارهای جهانی و ایران اهمیت قابل توجهی دارد.20

مقصد این محموله‌ها در ایران، بنادر کلیدی مانند بندرعباس (به دلیل موقعیت استراتژیک، مهم‌ترین مرکز تجاری ایران)، بندر بوشهر و بندر امام خمینی است.17 مدت زمان حمل دریایی بسته به بندر مبدأ و مقصد، نوع کالا و شرایط حمل، معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ روز متغیر است.17 به طور مشخص، حمل بار از بنادری مانند شانگهای تا بندرعباس بین ۲۵ تا ۳۵ روز و از گوانگژو بین ۲۲ تا ۲۷ روز تخمین زده می‌شود.21 این مسیر طولانی، دقت در برنامه‌ریزی و انتخاب روش حمل (FCL یا LCL) را ضروری می‌سازد.17

۵.۲. تفاوت‌های کلیدی اینکوترمز FOB و CIF در معاملات با چین

قواعد اینکوترمز ۲۰۲۰، مجموعه‌ای از مقررات بین‌المللی هستند که به منظور شفاف‌سازی مسئولیت‌ها، هزینه‌ها و نقاط انتقال خطر بین خریدار و فروشنده تدوین شده‌اند.22 دو اصطلاح مهم در حمل و نقل دریایی از چین به ایران، FOB و CIF هستند.

قاعده FOB (Free On Board):

در این قاعده که به معنای «تحویل روی عرشه» است، مسئولیت‌ها و هزینه‌ها تا زمانی که کالا بر روی عرشه کشتی در بندر مبدأ قرار گیرد، بر عهده فروشنده چینی است.24 پس از بارگیری کالا، تمامی مسئولیت‌ها، از جمله هزینه حمل، بیمه، ترخیص و ریسک آسیب یا مفقودی، به خریدار ایرانی منتقل می‌شود.24 مزیت اصلی FOB برای خریدار، کنترل بیشتر بر انتخاب شرکت حمل‌ونقل دریایی و شرکت بیمه‌گر مورد نظر است.24

قاعده CIF (Cost, Insurance and Freight):

در این قاعده، فروشنده چینی موظف است علاوه بر آماده‌سازی و ارسال کالا، هزینه حمل و نقل و تهیه یک بیمه‌نامه معتبر تا بندر مقصد را نیز بر عهده گیرد.23 با این حال، نکته کلیدی در CIF این است که ریسک آسیب یا مفقودی کالا به محض عبور از نرده کشتی در بندر مبدأ به خریدار منتقل می‌شود.23 بنابراین، گرچه فروشنده هزینه بیمه را می‌پردازد، مسئولیت خطر در مراحل طولانی حمل بر عهده خریدار است.

انتخاب اینکوترمز مناسب در شرایط تحریمی ایران اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. به دلیل تحریم‌های بانکی و مشکلات نقل و انتقال ارز 3، تجار ایرانی اغلب تمایل بیشتری به استفاده از قاعده FOB دارند. این انتخاب به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا کنترل لجستیک را در دست داشته باشند و شرکت‌های حمل‌ونقلی را انتخاب کنند که بتوانند با محدودیت‌های بین‌المللی و پرداخت‌های ارزی غیربانکی کنار بیایند.

در غیر این صورت، اگر حمل تحت پوشش CIF باشد (کنترل توسط فروشنده چینی)، ممکن است فروشنده از خطوط کشتیرانی استفاده کند که انتقال ارز برای پرداخت هزینه آن‌ها از طریق نظام بانکی ایران دشوار باشد یا ریسک توقیف بالاتری داشته باشند، که می‌تواند منجر به تأخیرهای طولانی‌تر و چالش‌های ژئوپلیتیکی گردد.17

۶. چالش‌های کلان اقتصادی و مالی واردات از چین

فارغ از پیچیدگی‌های لجستیکی، واردات از چین در ایران با موانع ساختاری بزرگتری در سطوح مالی و نهادی روبرو است که مستقیماً ناشی از تحریم‌های بین‌المللی و عدم هماهنگی سیاست‌های داخلی است.

۶.۱. مدیریت ریسک تحریم‌ها و چالش انتقال ارز یوان

تحریم‌های بین‌المللی یکی از اصلی‌ترین موانع تجارت با چین است، که علی‌رغم ادامه همکاری‌های تجاری به دلیل روابط سیاسی خوب، هزینه‌های تبادلات مالی را به شدت افزایش داده است.3 بزرگترین معضل، ناتوانی سیستم بانکی ایران در انجام تبادلات مالی مستقیم و شفاف با چین است.3 این محدودیت، فرآیند پرداخت‌ها و تسویه‌حساب‌ها (به ویژه به یوان) را بسیار پیچیده می‌کند.

در نتیجه، بازرگانان ایرانی برای انتقال پول به چین غالباً مجبور به استفاده از روش‌های غیررسمی هستند. این روش‌ها شامل به‌کارگیری واسطه‌های مالی یا حتی استفاده از روش‌های پر ریسکی مانند واردات طلا به جای ارز نقد است.3 روش‌های غیررسمی نه تنها به شدت هزینه‌بر هستند و حاشیه سود را کاهش می‌دهند، بلکه ریسک حقوقی و امنیتی بالایی را نیز به تجارت تحمیل می‌کنند.3

۶.۲. چالش‌های نهادی و عدم تطابق سیاست‌ها

یکی از مهم‌ترین چالش‌های داخلی در حوزه واردات، عدم تطابق میان سیاست‌های تجاری (ثبت سفارش) و سیاست‌های ارزی (تخصیص منابع) است.25 وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) بر اساس نیاز بازار و ظرفیت تولید، ثبت سفارش صادر می‌کند، اما ظاهراً این ثبت سفارش‌ها با منابع ارزی در دسترس کشور تناسب ندارند.25 این ناهماهنگی نهادی منجر به ایجاد صف‌های طولانی ثبت سفارش و پدیده «رسوب کالا» در گمرکات می‌شود؛ جایی که کالا به گمرک رسیده است اما به دلیل عدم تخصیص ارز یا مشکلات تأمین مالی، امکان ترخیص پیدا نمی‌کند.

علاوه بر این، قوانین داخلی گاهی اوقات محدودیت‌هایی را بر تولیدکنندگان اعمال می‌کنند. به عنوان مثال، ممکن است تولیدکننده‌ای با وجود گسترش ظرفیت تولید، تنها بر اساس سابقه قبلی خود حق واردات داشته باشد و نتواند ثبت سفارش بیشتری انجام دهد.25 همچنین، الزام به اینکه تأمین و انتقال ارز حتماً باید از طریق نظام بانکی صورت گیرد، در مورد کشورهایی مانند چین که تبادلات مستقیم بانکی با آن‌ها با محدودیت‌های بین‌المللی روبرو است، عملاً فرآیند را قفل و طولانی می‌کند.25

۶.۳. ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های گمرکی در واردات از مبدأ چین

راهنمای واردات از چین به ایران

قوانین گمرکی ایران مجموعه‌ای از ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها را برای واردات کالا تعیین کرده است که بازرگانان موظف به رعایت آن‌ها هستند. این ممنوعیت‌ها به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند 16:

  • ممنوعیت‌های فرهنگی و شرعی: ورود هر نوع کالا با محتوای مغایر با عفت عمومی، مذهب رسمی، یا نظم اجتماعی کشور، از جمله کتاب‌ها، مجلات، تصاویر یا حامل‌های صوتی و تصویری خاص، در صورت تشخیص وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی غیرمجاز است.16
  • ممنوعیت‌های امنیتی و سلامت: واردات انواع مواد روان‌گردان و مخدرها، سلاح گرم و سرد، مواد منفجره، و برخی تجهیزات شنود، فرستنده‌های مخابراتی خاص یا دستگاه‌های فیلم‌برداری هوایی، بدون اخذ مجوزهای خاص از مراجع ذی‌ربط (مانند وزارت دفاع، وزارت اطلاعات یا وزارت بهداشت) ممنوع است.16
  • کالاهای دارای کاربرد دوگانه: اقلامی که ممکن است در حوزه‌های نظامی یا تروریستی کاربرد دوگانه داشته باشند، تنها در صورت اخذ مجوز از مراجع تعیین شده قابل ترخیص هستند.16
  • ممنوعیت کالاهای تقلبی: محصولاتی که با هدف گمراه‌کردن مصرف‌کننده درباره منشأ، مشخصات تولید، یا کیفیت طراحی شده‌اند، جزو ممنوعیت‌های وارداتی محسوب می‌شوند.16

۷. چشم‌انداز استراتژیک آینده تجارت (برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های جامع)

روابط تجاری با چین در پرتو یک سند استراتژیک بلندمدت، یعنی برنامه همکاری‌های راهبردی و جامع ۲۵ ساله، دیده می‌شود که در صورت اجرای کامل می‌تواند ساختار تجارت دوجانبه را تغییر دهد.

۷.۱. نقش قرارداد ۲۵ ساله در تقویت روابط تجاری

قرارداد همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین، که در سال ۱۴۰۰ به امضا رسید، اکنون وارد فاز عملیاتی خود شده است.26 این برنامه، به عنوان یک توافق کلان در سطح دولتی، بر تقویت منافع استراتژیک هر دو کشور تمرکز دارد.27 اهداف اصلی این سند شامل توسعه زیرساخت‌ها، بهره‌برداری مشترک از واحدهای صنعتی و معدنی، و تقویت همکاری‌های بانکی و بیمه‌ای است.26

مقامات اقتصادی و سیاسی امیدوارند که عملیاتی شدن این توافق منجر به گشایش‌های اقتصادی شود و در بلندمدت، تأثیر تحریم‌ها را به طور کامل خنثی کند.26 تحقق همکاری‌های بانکی و بیمه‌ای ذکر شده در این سند، می‌تواند به مرور زمان بخشی از چالش‌های مربوط به انتقال ارز و مدیریت ریسک‌های مالی ناشی از تحریم‌ها را کاهش دهد.

۷.۲. تأثیر غیرمستقیم بر واردات و لجستیک

در حالی که سند ۲۵ ساله به طور مستقیم تعرفه‌های گمرکی یا فرآیندهای روزمره تجار خرد را تغییر نداده است، اجرای آن در سطح کلان می‌تواند مزایای غیرمستقیمی برای واردات داشته باشد. هرگونه سرمایه‌گذاری یا همکاری زیرساختی در قالب این قرارداد (مانند بهبود بنادر، توسعه خطوط ریلی و لجستیک)، می‌تواند به کاهش هزینه‌های حمل و نقل و کاهش تأخیرهای گمرکی در آینده کمک کند.26

لازم به ذکر است که در حال حاضر، شکاف قابل توجهی میان اهداف کلان سند ۲۵ ساله و نیازهای عملیاتی فوری تجار وجود دارد. در حالی که این برنامه یک گام بلند در سطح دولتی محسوب می‌شود، تأثیر ملموس آن بر چالش‌های روزمره (مانند تخصیص ارز یا دور زدن تحریم‌ها) تاکنون محدود بوده است. موفقیت این برنامه در تسهیل واردات، در نهایت به این بستگی دارد که چگونه بندهای کلان و استراتژیک آن به قراردادهای مشخص، عملیاتی و قابل اجرا در حوزه‌های بانکی و بیمه‌ای تبدیل شوند.3

۸. نتیجه‌گیری و پیشنهادات راهبردی برای بازرگانان

واردات از چین به عنوان ستون فقرات تجارت خارجی ایران، با سهمی بالغ بر ۲۵ درصد از کل واردات کشور و رشد مستمر حجم محموله‌ها (افزایش ۵.۷۵ درصدی وزن واردات در چهار ماهه ۱۴۰۳) نقش حیاتی خود را حفظ کرده است.2 با این حال، تراز تجاری منفی، چالش‌های پیچیده ناشی از تحریم‌ها در انتقال ارز یوان و ضرورت مدیریت دقیق کیفیت کالاها، مهم‌ترین محورهای مدیریت این تجارت هستند.3

برای بازرگانان فعال در این مسیر، اجرای دقیق استراتژی‌های زیر برای کاهش ریسک و افزایش سودآوری حیاتی است:

  • تأکید بر اعتبارسنجی پیش از پرداخت: با توجه به ریسک‌های کیفی و حقوقی، اعتبارسنجی قوی شامل دریافت نمونه فیزیکی، استفاده از گواهی بازرسی (Inspection Certificate) توسط شرکت‌های ثالث، و بررسی سوابق قانونی تأمین‌کننده در پایگاه‌های داده چین، یک هزینه ضروری برای کاهش ریسک‌های آتی تلقی می‌شود.11
  • انتخاب استراتژیک اینکوترمز: در شرایط نوسانات نرخ ارز و محدودیت‌های تحریمی، استفاده از اینکوترمزهایی مانند FOB نسبت به CIF، کنترل بیشتری بر فرآیند حمل و نقل و انتخاب شرکت‌های لجستیک به واردکننده می‌دهد، که این امر مدیریت بهتر ریسک‌های حمل و نقل در مسیر طولانی چین به ایران را فراهم می‌آورد.24
  • همکاری با متخصصان گمرکی: به دلیل پیچیدگی‌های سامانه EPL، تغییرات مداوم مقررات و ریسک بالای هدایت اظهارنامه به مسیر قرمز، همکاری با حق‌العمل‌کاران مجرب برای مدیریت صحیح اظهارنامه، محاسبه دقیق حقوق ورودی و اخذ به موقع مجوزهای قانونی، از بروز تأخیرهای گران‌قیمت و جریمه‌های مالی جلوگیری می‌کند.13
راهنمای واردات از چین به ایران

منابع

  1. 7 کالا از پرسود ترین کالاهای وارداتی از چین که باید بدانید! – بازرگانی طاها فیدار خلیج فارس, accessed on October 18, 2025, https://tahakhalij.ir/fa/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%BE%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%AF-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%DB%8C%D9%86
  2. واردات از چین، دبی و ترکیه، فرصت‌ها و چالش‌ها برای بازرگانان ایرانی – اقتصاد آنلاین, accessed on October 18, 2025, https://www.eghtesadonline.com/fa/news/2049968/%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%A8%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%B5%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C
  3. چالش‌های واردات از چین، بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران – vista.ir, accessed on October 18, 2025, https://vista.ir/n/bourse24/n51r3
  4. بررسی مبادلات تجاری چین و ایران در سال 2022 بر اساس آمار گمرک چین – فودنا, accessed on October 18, 2025, https://www.foodna.com/fa/newsagency/114345/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-2022-%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%DA%AF%D9%85%D8%B1%DA%A9-%DA%86%DB%8C%D9%86
  5. لیست کالاهای وارداتی از چین به ایران در چهار ماهه نخست 1403, accessed on October 18, 2025, https://daryaienoor.com/import-of-goods/list-of-goods-imported-from-china-to-iran/
  6. لیست کالاهای وارداتی از چین به ایران – شرکت بازرگانی راهکار تجارت پایا, accessed on October 18, 2025, https://rahkartejarat.com/list-of-goods-imported-from-china/
  7. از 0 تا 100 با مراحل واردات از چین آشنا شوید – شرکت بازرگانی GTG, accessed on October 18, 2025, https://gtg.ir/%D8%B5%D9%81%D8%B1-%D8%AA%D8%A7-%D8%B5%D8%AF-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%DB%8C%D9%86/
  8. خرید از چین : چگونه و کدام محصولات را وارد کنیم؟ – آسمان سوی پارسیان, accessed on October 18, 2025, https://asemanexpress.com/fa/weblog/63/%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%DB%8C%D9%86-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%88-%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B1%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85
  9. بازرسی حقوقی در چین + اعتبار سنجی شرکت های چینی – بازرگانی سی آی فونیکس, accessed on October 18, 2025, https://ciphoenix.com/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%DB%8C%D9%86/
  10. نحوه تایید اعتبار تامین کنندگان چینی – شرکت ترخیص کالا, accessed on October 18, 2025, https://arianajam.com/%D9%86%D8%AD%D9%88%D9%87-%D8%AA%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C/
  11. روش های تایید اعتبار تامین کنندگان چینی | لجستیک ایرانیان دبی, accessed on October 18, 2025, https://iraniandubai.com/blog/%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%DA%86%DB%8C%D9%86/
  12. صفر تا صد ترخیص کالا از چین به ایران – بازرگانی صباغی زاده, accessed on October 18, 2025, https://sorattarkhis.com/%D8%AA%D8%B1%D8%AE%DB%8C%D8%B5-%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/
  13. بهترین روش ترخیص کالا از گمرک چین – شرکت بازرگانی ایمن تجارت …, accessed on October 18, 2025, https://irclearance.com/services/tarkhise-kala-az-gomroke-chine/
  14. گام به گام مراحل ترخیص کالا از گمرک – بازرگانی طاها فیدار خلیج فارس, accessed on October 18, 2025, https://tahakhalij.ir/fa/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%AA%D8%B1%D8%AE%DB%8C%D8%B5-%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7
  15. ترخیص کالا از گمرک چین همراه با جدول اطلاعات و مشاوره رایگان, accessed on October 18, 2025, https://tarkhiscenter.com/clearance-from-china/
  16. کالاهای ممنوعه وارداتی {لیست کامل 1404} | ورود چه کالاهایی ممنوع است؟, accessed on October 18, 2025, https://irclearance.com/blog/mamnooiathaye-gomroki/
  17. حمل و نقل بین المللی دریایی از چین به ایران – نیزه, accessed on October 18, 2025, https://neyzeh.com/ccountry/3
  18. حمل و نقل دریایی از چین به ایران – لجستیک ایران, accessed on October 18, 2025, https://logisticiran.com/fa/blog/show/5/%D8%AD%D9%85%D9%84-%D9%88-%D9%86%D9%82%D9%84-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86
  19. حمل بار دریایی از چین (راهنمایی کامل) – شرکت کشتیرانی خط کرانه دریایی, accessed on October 18, 2025, https://sshline.com/container-shipping-from-china/
  20. بنادر مهم چین کدامند؟ لیست بنادر تجاری چین + توضیح کامل – کارآمد سپندار پارس, accessed on October 18, 2025, https://kspshipping.com/important-ports-of-china/
  21. مدت زمان حمل بار از چین به ایران {مسیرهای دریایی، هوایی، زمینی} – باراد هوا دریا, accessed on October 18, 2025, https://baradairsea.com/shipping-time-from-china/
  22. اینکوترمز چیست؟ قوانین و اصطلاحات اینکوترمز 2020 – شرکت بازرگانی راهکار تجارت پایا, accessed on October 18, 2025, https://rahkartejarat.com/incoterms/
  23. CIF چیست؟ بررسی کاربرد CIF در حمل‌ونقل بین‌المللی | هانزا – شرکت هنزا ناو دریا, accessed on October 18, 2025, https://www.hansanav.com/articles/detail/what-is-cif/
  24. قوانین اینکوترم: 5 تفاوت fob و cif + فایل PDF – شرکت حمل و نقل اصل, accessed on October 18, 2025, https://aslforwarder.com/blog/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-fob-%D9%88-cif-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA/
  25. فرآیندهای ارزی واردات چه چالش هایی دارد؟ – مسیر اقتصاد, accessed on October 18, 2025, https://masireqtesad.ir/170147/%D9%81%D8%B1%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%DA%86%D9%87-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1/
  26. همه چیز درباره قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین – ایرنا, accessed on October 18, 2025, https://www.irna.ir/news/84614607/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%DB%B2%DB%B5-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DA%86%DB%8C%D9%86
  27. برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین – ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد, accessed on October 18, 2025, https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DB%B2%DB%B5_%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%DA%86%DB%8C%D9%86
  28. ترخیص کالا از چین؛ واردات کالاهای چینی به بازار – سپکس, accessed on October 18, 2025, https://sepex.net/clearance-from-china/